Budowa i przeglądy systemu sygnalizacji pożaru w świetle obowiązujących przepisów

Najważniejsze funkcje systemu sygnalizacji pożaru

Nadrzędnym celem każdego systemu sygnalizacji pożaru jest zapewnienie skutecznej ochrony życia i zdrowia ludzkiego, mienia oraz środowiska przed skutkami pożaru. Cel ten realizowany jest poprzez wykrycie pożaru w jego najwcześniejszej fazie oraz powiadomienie o zaistniałym zdarzeniu osób przebywających na terenie obiektu, personelu odpowiedzialnego za bezpieczeństwo obiektu, a także np. najbliższej jednostki straży pożarnej. W zależności od wielkości chronionego obiektu oraz zadań stawianych systemowi SSP, może on również sterować znajdującymi się na obiekcie elementami pasywnej i aktywnej ochrony przeciwpożarowej, jak klapy oddymiające, drzwi przeciwpożarowe czy stałe urządzenia gaśnicze, a także współpracować ze znajdującymi się na obiekcie m.in. dźwiękowymi systemami ostrzegawczymi.

W jakich obiektach wymagane jest stosowanie SSP?

Zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. (z późniejszymi zmianami), w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów, stosowanie systemu sygnalizacji pożarowej wymagane jest w:

1. Budynkach handlowych lub wystawowych:
   – jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 5 000 m²,
   – wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy pożarowej powyżej 2 500 m²;
2. Teatrach o liczbie miejsc powyżej 300;
3. Kinach o liczbie miejsc powyżej 600;
4. Budynkach o liczbie miejsc służących celom gastronomicznym powyżej 300;
5. Salach widowiskowych i sportowych o liczbie miejsc powyżej 1 500;
6. Szpitalach, z wyjątkiem psychiatrycznych, oraz w sanatoriach – o liczbie łóżek powyżej 200 w budynku;
7. Szpitalach psychiatrycznych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku;
8. Domach pomocy społecznej i ośrodkach rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych o liczbie łóżek powyżej 100 w budynku;
9. Zakładach pracy zatrudniających powyżej 100 osób niepełnosprawnych w budynku;
10. Budynkach użyteczności publicznej wysokich i wysokościowych;
11. Budynkach zamieszkania zbiorowego, w których przewidywany okres pobytu tych samych osób przekracza trzy doby, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 200;
12. Budynkach zamieszkania zbiorowego niewymienionych w pkt. 11, o liczbie miejsc noclegowych powyżej 50;
13. Archiwach wyznaczonych przez Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych;
14. Muzeach oraz zabytkach budowlanych, wyznaczonych przez Generalnego Konserwatora Zabytków w uzgodnieniu z Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej;
15. Ośrodkach elektronicznego przetwarzania danych o zasięgu krajowym, wojewódzkim i w urzędach obsługujących organy administracji rządowej;
16. Centralach telefonicznych o pojemności powyżej 10.000 numerów i centralach telefonicznych tranzytowych o pojemności 5.000 – 10.000 numerów, o znaczeniu miejscowym lub regionalnym;
17. Garażach podziemnych, w których strefa pożarowa przekracza 1.500 m² lub obejmujących więcej niż jedną kondygnację podziemną;
18. Stacjach metra i stacjach kolei podziemnych;
19. Dworcach i portach, przeznaczonych do jednoczesnego przebywania powyżej 500 osób;
20. Bankach, w których strefa pożarowa zawierająca salę operacyjną ma powierzchnię przekraczającą 500 m²;
21. Bibliotekach, których zbiory w całości lub w części tworzą narodowy zasób biblioteczny.

Stosowanie systemów sygnalizacji pożarów może być również wymagane na podstawie odrębnych przepisów np. w obiektach inżynieryjnych.

Należy jednak pamiętać, że decyzja o instalacji SSP na obiekcie nie powinna wynikać tylko z tego, czy znajduje się on na liście obiektów, gdzie systemy te są wymagane. Systemy sygnalizacji pożaru należą do najważniejszych systemów bezpieczeństwa budynków. Dlatego ich instalacja zalecana jest we wszystkich typach obiektów, niezależnie od przeznaczenia, jeśli tylko istnieje ryzyko zagrożenia życia w przypadku pożaru lub gdy sam budynek, jego zawartość lub wyposażenie przedstawiają wartość dla właściciela lub zarządcy. Warto wymienić wśród nich m.in. budynki produkcyjne, hale magazynowe, serwerownie i data center, centra sterownicze, skarbce czy laboratoria.

Elementy budowy SSP

Zgodnie z przepisami ww. rozporządzenia, system sygnalizacji pożaru obejmuje urządzenia sygnalizacyjno-alarmowe, służące do samoczynnego wykrywania i przekazywania informacji o pożarze, a także urządzenia odbiorcze alarmów pożarowych i urządzenia odbiorcze sygnałów uszkodzeniowych.

• Sercem każdego systemu sygnalizacji pożaru jest centrala CSP. To ona zbiera wszystkie sygnały z urządzeń detekcyjnych, analizuje je, uruchamia sygnalizację alarmową i wysyła sygnały sterujące do urządzeń peryferyjnych. Od rodzaju centrali CSP i jej konfiguracji zależy ilość procesów, którymi system SSP może sterować.
• Za wykrycie pożaru odpowiedzialne są czujki pożarowe. Wyróżniamy wśród nich m.in. punktowe lub liniowe czujki dymu, czujki ciepła, detektory płomienia czy czujki multisensorowe, pozwalające wykryć więcej niż jedną oznakę pożaru.
• Sygnał o zagrożeniu pożarowym może zostać wysłany do centrali CSP również za pomocą ręcznego ostrzegacza pożarowego, tzw. ROP. Odpowiednio rozmieszczone ostrzegacze umożliwiają zainicjowanie procedury alarmowej przez użytkownika obiektu, który zauważył pożar.
• Za sygnalizację alarmową odpowiedzialne są sygnalizatory: optyczne, akustyczne lub optyczno-akustyczne, uruchamiane przez centralę CSP. System SSP może być również połączony z dźwiękowym systemem ostrzegawczym (DSO) zainstalowanym na chronionym obiekcie.

Zasady doboru czujek pożarowych

Dobór odpowiedniego rodzaju detektorów do systemu sygnalizacji pożaru jest kluczowy dla zapewnienia optymalnego poziomu bezpieczeństwa i ograniczenia do minimum ryzyka fałszywych alarmów.

Do najważniejszych kryteriów doboru czujek pożarowych należą m.in. prawdopodobieństwo rozwoju pożaru w początkowej fazie, geometria chronionych pomieszczeń, warunki środowiskowe (wentylacja, ogrzewanie, występowanie podmuchów powietrza, promieniowanie), podatność na fałszywe zadziałania. Oczywiście szczególnie istotne są również koszty instalacji oraz obowiązujące przepisy prawa.

Można wyróżnić cztery kategorie detektorów, stosowanych w zależności od fazy rozwoju pożaru:

1. Zasysające systemy detekcji dymu, tzw. ASD (ang. Aspirating Smoke Detection) – najbardziej czułe spośród urządzeń używanych do detekcji pożaru. Skutecznie działają już w początkowej fazie pożaru – fazie tlenia, podczas której w powietrzu pojawiają się pierwsze produkty spalania. Zasada ich działania polega na zasysaniu powietrza z chronionego pomieszczenia w celu analizy. W momencie wykrycia zadanych produktów spalania, wysyłany jest sygnał alarmowy do centrali CSP.
2. Czujki dymu – reagują na produkty spalania i/lub rozkładu termicznego, powstałe w fazie, gdy dym jest już widoczny. Ze względu na sposób wykrywania dymu wyróżniamy czujki jonizacyjne, stosowane przy spalaniu płomieniowym oraz optyczne (punktowe i liniowe), stosowane przy spalaniu bezpłomieniowym. Czujki dymu to najczęściej stosowany rodzaj detekcji w systemach SSP.
3. Czujki płomienia – wykrywają emitowane przez płomienie promieniowanie podczerwone i ultrafioletowe lub wielobarwowe. Zasada ich działania polega na selekcji częstotliwości migotania płomienia. W związku z tym należy unikać tego rodzaju detekcji w pomieszczeniach, gdzie pojawia się promieniowanie powstające w wyniku procesów technologicznych lub światło słoneczne modulowane przez poruszające się drzewa.
4. Czujki ciepła (temperatury) – skuteczne w fazie temperaturowej pożaru, gdy powstała w wyniku procesu spalania energia cieplna przenosi się od ogniska pożaru do czujki. Sygnał alarmowy zostaje wysłany do centrali, gdy tempo przyrostu temperatury lub wysokość temperatury osiągną zadany wcześniej poziom. Czujek tych nie należy stosować w pomieszczeniach, gdzie warunki środowiskowe przekraczają poziomy progowe ustalone przez producenta w zakresie m.in. maksymalnej temperatury czy wilgotności. Nie sprawdzą się również w obiektach, gdzie występują gwałtowne ruchy powietrza.

Przeglądy SSP w świetle obowiązujących przepisów prawa

Kwestię przeglądów systemów sygnalizacji pożaru regulują:

1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów
2. Polska Norma PKN-CEN/TS 54-14:2006 Systemy sygnalizacji pożarowej Część 14: Wytyczne planowania, projektowania, instalowania, odbioru, eksploatacji i konserwacji
3. Dokumentacje techniczno-ruchowe oraz wytyczne producentów systemów.

Zgodnie z zapisami paragrafu 3 pkt. 2 rozporządzenia MSWiA, urządzenia przeciwpożarowe, do których zaliczane są systemy sygnalizacji pożaru, „powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym, zgodnie z zasadami i w sposób określony w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w dokumentacji techniczno-ruchowej oraz w instrukcjach obsługi, opracowanych przez ich producentów”. Kolejny punkt rozporządzenia głosi, że „przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne powinny być przeprowadzane w okresach ustalonych przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.”

Z jaką częstotliwością należy wykonywać przegląd SSP?

Zgodnie z przytoczoną powyżej treścią rozporządzenia, w pierwszej kolejności należy opierać się na zaleceniach producenta danego systemu sygnalizacji pożaru. W większości przypadków częstotliwość przeglądów i konserwacji, wskazana w dokumentacji techniczno-ruchowej, odpowiada  zapisom normy PKN-CEN/TS 54-14:2006. Również w sytuacji, gdy w dokumentacji producenta brak jest szczegółowego opisu konserwacji SSP, czynności serwisowe należy prowadzić zgodnie z zapisami tej normy.

Co mówią dokładnie zapisy normy PKN-CEN/TS 54-14:2006 w zakresie częstotliwości przeglądów i konserwacji systemów sygnalizacji pożaru? Zgodnie z zawartym w normie harmonogramem konserwacji, wyróżnia się:

• Obsługę codzienną, wykonywaną przez użytkownika /właściciela instalacji lub wyznaczony przez niego personel, obejmującą m.in. sprawdzenie czy centrala, tablica i panel wskazują stan dozorowania;
• Obsługę miesięczną, w ramach której użytkownik /właściciel instalacji lub wyznaczony przez niego personel zobowiązany jest m.in. przeprowadzeniu próbnego rozruchu każdego awaryjnego zespołu prądotwórczego i testu wskaźników;
• Obsługę kwartalną, wykonywaną przez specjalistę, obejmującą m.in.
  • wywołanie zadziałania przynajmniej jednej czujki lub ręcznego ostrzegacza pożarowego w każdej strefie w celu sprawdzenia prawidłowości funkcjonowania SSP,
  • sprawdzenie prawidłowości funkcjonowania monitoringu uszkodzeń centrali CSP,
  • sprawdzenie zdatności centrali CSP do uaktywnienia wszystkich trzymaków i zwalniaków drzwi,
  • wywołanie, w miarę możliwości, zadziałania każdego łącza do straży pożarnej lub zdalnego centrum stałej obserwacji,
  • przeprowadzenie prób i kontroli wymaganych przez producenta, wykonawcę lub dostawcę SSP
• Obsługę roczną, również wykonywaną przez specjalistę, polegającą m.in. na:
  • przeprowadzeniu prób zalecanych dla obsługi dziennej, miesięcznej i kwartalnej,
  • sprawdzeniu każdej czujki pożarowej na poprawność działania zgodnie z zaleceniami producenta,
  • sprawdzeniu zdolności centrali CSP do uaktywnienia wszystkich funkcji pomocniczych,
  • sprawdzeniu naocznym, czy wszystkie połączenia kablowe i sprzęt są sprawne, nieuszkodzone i odpowiednio zabezpieczone,
  • sprawdzeniu i przeprowadzeniu prób wszystkich baterii akumulatorów.

Wszystkie nieprawidłowości zauważone podczas obsługi codziennej, miesięcznej, kwartalnej i rocznej powinny być odnotowane w książce pracy i możliwie szybko usunięte. Ponadto, podczas obsługi kwartalnej i rocznej specjalista powinien dokonać oględzin celem sprawdzenia, czy w budynku nastąpiły jakieś zmiany budowlane mogące mieć wpływ na rozmieszczenie czujek pożarowych, ROPów czy sygnalizatorów akustycznych.

Jak prawidłowo wykonać przegląd SSP?

Znaczenie systemu sygnalizacji pożaru dla bezpieczeństwa chronionego obiektu i przebywających w nim ludzi jest nie do przecenienia, a prawidłowo i regularnie wykonywane przeglądy systemu są niezbędnym warunkiem jego niezawodnej pracy. Dlatego właścicielowi i użytkownikowi obiektu powinno zależeć na fachowym i rzetelnym serwisie i konserwacji SSP. Odpowiednią jakość i skuteczność przeglądów mogą zapewnić jedynie specjaliści posiadający odpowiednią wiedzę, doświadczenie i uprawnienia do ich wykonywania.

Jakie czynności powinny zostać wykonane podczas przeglądu systemu sygnalizacji pożaru? Przede wszystkim te, które zostały wskazane przez producenta w instrukcjach poszczególnych urządzeń oraz w normie PKN. Wśród czynności serwisowych i konserwacyjnych wykonywanych przez naszych specjalistów podczas kwartalnych przeglądów SSP, realizowane są m.in.:

• kontrola zapisów w książce pracy i eksploatacji SSP,
• kontrola poprawności doboru oraz instalacji systemu do charakterystyki obiektu,
• kontrola stanu technicznego centrali, w tym w kontekście warunków temperaturowych, korozji, wilgotności, czystości,
• sprawdzenie stanu złączy, zamocowań i połączeń kablowych pomiędzy poszczególnymi urządzeniami,
• kontrola działania wszystkich bezpieczników lampek, diód, wskaźników, papieru i tuszu w drukarkach,
• sprawdzenie poprawnych warunków zasilania systemu z sieci energetycznej oraz
  rezerwowego źródła zasilania (akumulatorów),
• testy pracy centrali SSP w stanie dozoru i uszkodzenia,
• sprawdzenie przynajmniej 25% czujek oraz ręcznych ostrzegaczy pożarowych poprzez ich aktywację oraz test pracy centrali w stanie pożaru (liczba poszczególnych elementów sprawdzanych kwartalnie dobierana jest w taki sposób, aby w ciągu roku kontroli podlegało 100% elementów),
• kontrola współpracy z innymi systemami bezpieczeństwa i powiadamiania, m.in. interakcja z systemem oddymiania, dźwiękowym systemem ostrzegawczym, oświetleniem awaryjnym, windami itp.

Po każdym przeglądzie okresowym nasi specjaliści sporządzają protokół na piśmie oraz wprowadzają odpowiednie adnotacje w książce pracy SSP.

Podsumowanie

Sprawny System Sygnalizacji Pożaru daje gwarancję, że w przypadku pojawienia się pożaru zostanie on wykryty w jak najwcześniejszej fazie, a informacja o nim zostanie niezwłocznie przekazana do odpowiednich systemów zintegrowanych z SSP oraz użytkowników obiektu i wyznaczonych służb. Warunkiem niezawodnej pracy SSP są prawidłowo i regularnie wykonywane przeglądy i konserwacje systemu. Przeprowadzenie przeglądów kwartalnych i rocznych powinno być realizowane tylko przez wykwalifikowanych specjalistów, posiadających odpowiednie doświadczenie i wiedzę popartą szkoleniami producentów. Prace serwisowe SSP należy przeprowadzać zgodnie z  instrukcjami opracowanymi przez producentów stosowanych urządzeń oraz normą PKN. Tylko sprawny system sygnalizacji pożaru może zapewnić bezpieczeństwo oraz pozwoli zminimalizować wielkość strat spowodowanych pożarem.