Czyste środki gaśnicze

Jako pierwsze z użycia wyłączone zostały halony. To najbardziej efektywne gazowe środki gaśnicze spośród wszystkich znanych do dzisiaj. Charakteryzują się jednak bardzo wysokim potencjałem niszczenia warstwy ozonowej, dlatego na mocy Protokołu Montrealskiego, podpisanego w 1987 roku, zostały wycofane z powszechnego użycia. Systemy przeciwpożarowe oparte na halonach mogą być obecnie stosowane jedynie przez wojsko i podmioty o strategicznym znaczeniu dla gospodarki kraju. Jednak nawet z tych zastosowań będą musiały zostać całkowicie wycofane do 2040 roku.

Co zamiast halonów?

Rozwój nowoczesnych technologii umożliwił zastąpienie halonów innymi gazowymi środkami gaśniczymi. Poza tradycyjnym, jakim jest dwutlenek węgla CO₂, w systemach przeciwpożarowych zaczęto powszechnie stosować wodorofluorowęglowodory (HFC), jak FE-36^TM (HFC-236fa) czy FM-200^® (HFC-227ea), a także Novec^TM 1230 (fluoroketon FK-5-1-12) i gazy obojętne, tj. gazy występujące naturalnie w powietrzu i ich mieszaniny.

Wymienione powyżej gazowe środki gaśnicze stanowią grupę określaną jako czyste środki gaśnicze. Pozwalają skutecznie gasić pożary grup A – ciała stałe, B – ciecze łatwopalne i C – gazy łatwopalne. Doskonale sprawdzają się w pomieszczeniach teletechnicznych, teleinformatycznych, data center, archiwach i muzeach, laboratoriach oraz w zakładach z precyzyjną mechaniką. Ich niewątpliwą zaletą jest nieprzewodzenie prądu, dzięki czemu mogą być bezpiecznie stosowane do gaszenia czułych urządzeń elektronicznych. Są bezwonne, bezbarwne, a po zakończeniu akcji gaśniczej odparowują, nie pozostawiając zabrudzeń i nie powodując zawilgocenia gaszonych przedmiotów. Tutaj wykazują swoją przewagę nad urządzeniami gaśniczymi z proszkiem lub pianą. Swoje wady mają jednak systemy oparte na CO₂. Wyrzucany pod ciśnieniem dwutlenek węgla osiąga na wylocie temperaturę -78°C, co może spowodować odmrożenia u ludzi i szok termiczny gaszonych urządzeń elektronicznych.

Czym różnią się czyste środki gaśnicze?

O ile zastosowanie jest cechą łączącą czyste środki gaśnicze, to właściwości poszczególnych gazów mocno je różnią. Gazy HFC, czyli FE-36™ i FM-200^®, oraz Novec™ 1230 gaszą poprzez katalizę ujemną płomienia – odebranie energii z ognia. Z kolei zabezpieczenia przeciwpożarowe z oparte na gazach obojętnych i dwutlenku węgla zwalczają ogień poprzez wyparcie tlenu z atmosfery w gaszonym pomieszczeniu.
Największą skuteczność spośród znanych zamienników halonów zdecydowanie wykazują gazy HFC-236fa i HFC-227ea. Do ugaszenia tej samej kubatury potrzeba blisko półtora razy więcej środka Novec™ 1230, 9-krotnie więcej CO₂ i 16-krotnie więcej gazów obojętnych. Generuje to dodatkowe koszty związane z koniecznością wydzielenia większej powierzchni do montażu zbiorników ze środkiem gaśniczym.

Gazy HFC, które po wycofaniu halonów traktowane były jako ich ekologiczne zamienniki, należą do grupy fluorowanych gazów cieplarnianych, tzw. F-gazów. Mimo iż nie mają one istotnych właściwości zubożających warstwę ozonową, to i tak przyczyniają się do zmiany klimatu. Wpływ F-gazów na klimat we wszystkich zastosowaniach łącznie jest taki sam jak wpływ całego sektora lotnictwa. Należy przy tym zwrócić uwagę na fakt, że ponad 90% F-gazów stosowanych jest w przemyśle chłodniczym: w klimatyzatorach, lodówkach, chłodniach. Ponadto w urządzeniach chłodniczych gazy te często zużywają się lub wymagają wymiany, podczas gdy z systemów przeciwpożarowych uwalniane są tylko w momencie ich uruchomienia, a więc w chwili pożaru. Warto zaznaczyć, że wyzwolenie F-gazów w procesie gaszenia niesie za sobą dużo mniejsze skutki dla ocieplenia klimatu niż gazy będące efektem spalania ciał stałych czy cieczy, które przedostałyby się do atmosfery gdyby pożar nie został natychmiast stłumiony.

Konsekwentne działania Unii Europejskiej, zmierzające do ograniczania emisji substancji wpływających destrukcyjnie na warstwę ozonową oraz wywołujących tzw. efekt cieplarniany, zaowocowały m.in. wprowadzeniem rozporządzeń ograniczających emisję i dostępność substancji zubożających warstwę ozonową, w tym fluorowanych gazów cieplarnianych. Ograniczenia te dotknęły również gazów HFC stosownych w systemach gaśniczych, mimo ich znikomego wpływu na globalne ocieplenie.

Od 2015 roku kwestie obrotu i użytkowania fluorowanych gazów cieplarnianych szczegółowo regulują przepisy ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową oraz o niektórych fluorowanych gazach cieplarnianych, znowelizowanej w 2017 roku. Zastosowanie mają tutaj również odpowiednie rozporządzenia wykonawcze wydane przez Ministra Rozwoju. Te akty prawne, w zakresie swojej regulacji, umożliwiają wykonanie w naszym kraju stosownych rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady oraz Komisji Europejskiej.
Wejście w życie tych przepisów spowodowało nałożenie dodatkowych obowiązków na producentów systemów przeciwpożarowych zawierających F-gazy, jak HFC-236fa i HFC-227ea, a także na użytkowników tych systemów. Zostały one przez nas szczegółowo opisane w artykule: Fluorowane gazy cieplarniane – wymagania wobec producentów i operatorów systemów ppoż.