Czym jest pożar i na czym polega tzw. trójkąt spalania?
Pożarem nazywamy niekontrolowany proces spalania, który nastąpił samoczynnie i w sposób nieplanowany, w miejscu i czasie, w których nie powinien był powstać. Pożar stanowi bezpośredni skutek jednoczesnego wystąpienia wszystkich elementów z tzw. trójkąta spalania oraz zaistnienia między nimi reakcji spalania.
Do elementów trójkąta spalania należą:
- materiał palny – czyli dowolna substancja mogąca ulec spaleniu,
- utleniacz – czyli tlen obecny w powietrzu lub substancja, która w reakcji chemicznej zwiększa proces utlenienia jej pozostałych produktów,
- źródło energii termicznej – która inicjuje zapłon i podtrzymuje proces spalania.
W ostatnich latach dostrzeżono również znaczenie czwartego elementu, jakim jest obecność wolnych rodników, czyli cząsteczek zawierających niesparowane elektrony. Stymulują one rozwój reakcji łańcuchowej rozkładu oraz spalania. Dlatego w najnowszych opracowaniach, w miejsce pojęcia trójkąta spalania, pojawia się określenie czworokąta (lub czworościanu) spalania, które poza trzema podstawowymi elementami obejmuje również występowanie wolnych rodników.
Najczęstsze przyczyny pożarów oraz stosowane podziały
Wyróżniamy dwa podstawowe czynniki wywołujące pożar. Są to przyczyny naturalne (jak np. wyładowanie elektryczne podczas burzy) oraz działania ludzkie. Do tych ostatnich zaliczamy m.in. podpalenia, zaprószenie ognia czy mimowolne wywołanie pożaru w wyniku zaniedbania.
W celu zapobiegania niekontrolowanemu rozwojowi pożaru, a tym samym dla ochrony życia ludzkiego i mienia, stosuje się systemy sygnalizacji pożaru oraz zabezpieczenia przeciwpożarowe (w tym półstałe i stałe urządzenia gaśnicze).
Istnieje kilka sposobów klasyfikacji pożarów. Jednym z nich jest podział ze względu na materiał palny, gdzie wyróżnia się pożary:
- ciał stałych (pożary grupy A),
- płynów palnych, jak nafta czy alkohole, oraz substancji topniejących w wyniku ciepła, jak parafina czy smoła (pożary grupy B),
- gazów palnych, jak metan czy acetylen (pożary grupy C),
- metali lekkich (pożary grupy D),
- tłuszczów i olejów spożywczych (pożary grupy F).
Kolejna istotna klasyfikacja obejmuje podział ze względu na rodzaj. Zaliczają się do niej m.in. pożary:
- otwarty – czyli taki na otwartej przestrzeni i mający widoczne ognisko;
- ukryty – rozwijający się wewnątrz np. urządzeń elektronicznych, ścian, stropodachów i tym podobnych, bez oznak w postaci żaru czy świecenia;
- wewnętrzny – mający miejsce wewnątrz obiektu. Pożary wewnętrzne dzielą się dodatkowo na ukryte oraz otwarte;
- zewnętrzny – mający miejsce poza terenem obiektu;
- przestrzenny – obejmujący wiele elementów, np. pól uprawnych;
- wierzchołkowy – spotykany w lasach i obejmujący drzewostan;
- podpowierzchniowy – spotykany głównie w lasach i innych naturalnych przestrzeniach, obejmuje głębokie warstwy gruntu;
- blokowy – obejmujący kilka obiektów lub kilka pięter budynku;
- w zarodku – czyli taki, który nie rozwija się i obejmuje tylko miejsce, w którym się wytworzył.
Jakie znamy metody powstrzymywania pożarów?
Aby powstrzymać reakcję spalania i ugasić pożar, należy wyeliminować przynajmniej jeden z elementów trójkąta spalania. Można usunąć materiał palny, odciąć dopływ tlenu lub obniżyć temperaturę. Oczywiście najlepsze efekty daje jednoczesne usunięcie dwóch lub trzech elementów. Ma to miejsce m.in. przy gaszeniu z wykorzystaniem mgły wodnej, która jednocześnie odbiera ciepło z pożaru i izoluje go od dopływu tlenu.
Gaszenie ognia polega przede wszystkim na stosowaniu środków gaśniczych. Woda w postaci zwartego strumienia, kropel czy mgły wodnej jest najpopularniejszym i najłatwiej dostępnym rodzajem środka gaśniczego. Ponieważ jednak nie można stosować jej do gaszenia wszystkich grup pożarów, w powszechnym użyciu znajdują się również takie środki jak:
- piana gaśnicza,
- gaszenie gazem (np. gazami chemicznymi lub obojętnymi, jak dwutlenek węgla czy azot) –zalecane szczególnie do gaszenia pożarów urządzeń elektrycznych czy obiektów wrażliwych na działanie wody,
- proszki gaśnicze,
- piasek.
Urządzenia gaśnicze stosowane do walki z pożarem to m.in. różnego rodzaju systemy gaśnicze (np. instalacje tryskaczowe, zraszacze przeciwpożarowe czy systemy gaszenia gazem), które automatycznie wykrywają pożar i gaszą go już w początkowej fazie. Oprócz stałych urządzeń gaśniczych stosowane są również mobilne urządzenia przeciwpożarowe – jak np. gaśnice czy agregaty gaśnicze. Występują one w kilku rodzajach w zależności od rodzaju wykorzystywanego środka gaśniczego i przeznaczone są do gaszenia różnych typów pożaru (m.in. gaśnice do elektroniki wykorzystujące gazy chemiczne). Mobilne urządzenia gaśnicze wymagają jednak obsługi człowieka, dlatego ich skuteczność jest ograniczona do gaszenia pożarów niewielkich rozmiarów.
